Congo- David van Reybrouck

In het vliegtuig terug van Màlaga het terecht veel geprezen boek Congo van David van Reybrouck uitgelezen. Een prachtig boek, wat de geschiedenis van het land in al zijn facetten weet te treffen. Van Reybrouck begint met de koloniale tijd, omdat hij de geschiedenis van het land wil afzetten in het economisch tijdsgewricht van de afgelopen 150 jaar. Dus begint hij met de 'ontdekking' van Congo en hoe het relatief kleine België kans zag om zich zo'n groot stuk van de Afrikaanse taart toe te eigenen.

Vervolgens vertelt hij hoe het er in Belgisch Congo aan toe ging. Hoe de slavenhandel vroeger, en daarna de ivoorhandel en rubberhandel het land volledig ontwricht hebben. Er was geen oog voor de oude structuren, die werden kapot gemaakt, en Koning Leopold gebruikte de opbrengsten van Congo voor zijn eigen projecten. Ongeacht wat de consequenties waren in het land in Afrika.

Van Reybrouck neemt ons mee door de tijd, en telkens zijn er schrijnende verhalen van ongelooflijk machtsmisbruik en goed bedoelende mensen die het land willen opbouwen, die iets willen betekenen voor het land. Steeds winnen de machten van corruptie, machtsmisbruik, stammenstrijd het. En ook steeds verhalen van mensen met enorme veerkracht die tegen de verdrukking in geloven in een betere toekomst voor zichzelf, voor hun kinderen, voor de natie. Maar Van Reybrouck moet er naar zoeken.

In het boek weet Van Reybrouck menselijke dramatiek te koppelen aan de invloeden van wereldmachten, van grote internationals. Zo blijkt steeds dat Congo een speelbal is van allerlei externe invloeden die intern leiden tot enorme verrijking van de 'happy few'. Als er dan een machtsovername volgt, dan is er geen breuk met dat gedrag. Nee, de nieuwe lichting stelt eerst de tegenstanders 'koud', en zorgt vervolgens weer erg goed voor zichzelf. Een telkens terugkerende cirkel van corruptie en nepotisme. Treurig en tragisch om te lezen, ook omdat de westerse grootmachten en multinationals er mede veroorzakers van zijn.

Van Reybrouck weet op een bijzondere manier afstandelijkheid en betrokkenheid te verwoorden. Hij oordeelt scherp en tegelijkertijd heeft hij een enorme compassie voor de Congolezen. Een zeer lezenswaardig boek.

Copyrights, digitalizering, e-books in Europa

Vanochtend in Malaga werden vier verhalen gehouden over de ervaringen in Europa met copyrights, digitalizering en e-books. Wat duidelijk wordt na het horen van de vier verhalen dat in ieder land de bibliotheken worstelen met dezelfde problematiek.

Jens Thorhauge, uit Denemarken had een stevig verhaal over het belang van het ontwikkelen van nieuwe bibliotheekmodellen. De openbare bibliotheek is er niet met het ontwikkelen van een e-books platform. Het gaat net als bij het oude bibliotheekmodel om het geven van context, extra dienstverlening er om heen, je toegevoegde waarde. Naar mijn mening dreigen we met de e-books discussie in een zelfde kuil te vallen als met de folio boeken, nl. dat we middelen en doel door elkaar halen. Bibliotheken hebben niet als doel om boeken uit te lenen, ze zijn er voor vrije toegang tot informatie. Ze zijn er om context te geven, om mensen kritisch te maken, de mogelijkheid te bieden om zich te ontwikkelen.

Het nieuwe bibliotheekmodel in Denemarken gaat langs de as van innovatie en empowerment van mensen. Wat bibliotheken moeten doen is een podium bieden voor mensen om iets te creëren, te performen, of om uitgedaagd te worden (dit op de as van innovatie); of op de kant van empowerment: elkaar ontmoeten en leren. Het klinkt allemaal zeer bekend, iets wat bibliotheken al lang doen... maar in alle eerlijkheid altijd als een bijproduct van het logistieke proces van uitlenen. We zullen echt in de komende jaren versneld ons moeten omvormen tot bibliotheken waar het uitleenproces ondergeschikt wordt aan het creëren van toegevoegde waarde op de collectie. Een wereld te winnen nog.

Daarna kwamen de verhalen van Johan De Lauré, Maria Antonia Carraro en Barbara Schleihage. Dat waren vooral verhalen over de ervaringen in respectievelijk België, Spanje en Duitsland. Wat opviel in deze verhalen was dat in elk land men in ieder geval in zet op onderhandelen met uitgevers. Dat bibliotheken in zien dat ze uitgevers nodig hebben, dat de uitdaging zit in het vinden van een business model waar beide partijen voordeel aan hebben. Dat valt nog niet mee, vallen en opstaan. Dat struikelend door ploeteren zal nog wel even duren vrees ik. En toch zijn er wel kleine winsten behaald in Duitsland, België en Spanje. Dat geeft de burger moed voor de toekomst. Als er maar genoeg goede voorbeelden komen in Europa komt het wel goed met een Europese richtlijn voor bibliotheken en voor copyrights.

EBLIDA council meeting

In Malaga zitten op dit moment een stuk of 60 mensen uit de Europese bibliotheekbranche bij elkaar om met elkaar te praten over het belang van lobbyen op Europees niveau. Er zijn een drie focuspunten af gesproken. Het belangrijkste, en ook the issue van EBLIDA vanaf de start 19 jaar geleden is copyright. Er gebeurt erg veel op dat gebied, zaken die vaak heel veel juridische kennis vragen om te begrijpen.

Zo werd ook gesproken over de bedreigingen die nu op Europees niveau op ons afkomen. Er wordt gesproken over het oprichten van een virtueel Schengen, maar dan in de restrictieve manier. Geen vrij verkeer van informatie binnen de grenzen van Schengen. Nee, juist dat als bepaalde informatie in één land van Europa verboden is, dan zou dat ook in de andere landen verboden moeten zijn. Om een heel vervelend voorbeeld te geven: informatie over nazi's is verboden om op internet te verspreiden in Duitsland en in Oostenrijk. Maar in bv Denemarken gelooft men sterk in dialoog om juist mensen uit te dagen hierzelf over na te denken. Natuurlijk binnen de wettelijke grenzen dat je niet mag oproepen tot haat etc. In feite vergelijkbare casus met onze KB die de NSB kranten heeft gedigitalizeerd en beschikbaar heeft gesteld. Dat zou dan dus niet meer kunnen, en je krijgt een steeds restrictiever beleid. Internetproviders zouden door hun overheid gedwongen worden om deze websites op een zwarte lijst te zetten. China in het klein. Echt een enorme bedreiging voor vrij verkeer van en toegang tot informatie.

Verder is er gesproken over het belang van het voor het voetlicht brengen van een goede regeling rondom e-books. Het is daarbij erg lastig om politici het verschil duidelijk te maken tussen het lenen van een e-book en een folio. Iets wat een aantal bibliothecarissen nu pas beginnen te voelen. Als we geen goede regeling weten te treffen op Europees niveau gaan we er in Nederland ook erg veel problemen mee krijgen. Dus hier ligt heel veel werk op het bord van EBLIDA.

Overigens merk ik in discussies met Europese collega's dat onze Nederlandse pragmatische aanpak rondom zaken niet overal gewaardeerd wordt. Er zijn echt hardliners in EBLIDA die zeggen dat de vrije toegang tot informatie kostenloos moet zijn, en dat het Nederlandse systeem te liberaal is. Men realiseert zich in sommige gevallen dat 'onze' Nederlandse aanpak wel zorgt dat zaken in beweging komen, terwijl een hardline aanpak vaak tot confrontaties leidt.

Het derde punt waarover werd gesproken is om op Europees niveau een duidelijk statement af te geven over het belang van bibliotheken in het cultuurveld. Bibliotheken als de eerste basisvoorziening voor mensen om met cultuur in aanraking te komen. Er wordt nu aan een lobbystrategie gewerkt om dit voor het voetlicht te brengen.

Morgen volgt nog een conferentie samen met de Spaanse collega's.

Een aansprekende visie op bibliotheekwerk

Gisteren zat ik met een aantal andere mensen uit de branche en van aanpalend aan de bibliotheekbranche op uitnodiging van het SIOB om te praten over een nieuwe Agenda van de Toekomst. Ik was niet van plan om er iets over te bloggen, maar op verzoek van @JoostHeessels dan toch.

Er was een soort praatstuk neergelegd, waarin het over drie thema's ging: lezen, leren en informeren. Vraagstuk was onder andere de vraag wat er in de toekomst verandert wat nog steeds een bibliotheek rechtvaardigt. Wat op zich een veronderstelling in zich heeft dat dit nu niet het geval is? Want al is het bijltjesdag in veel gemeenten, ik denk echt dat hier kind en badwater worden weggegooid. Dat veel lokale politici 'hoog opgeleide blanke mannen en vrouwen' zijn die een verouderd beeld van de bibliotheek hebben en zelf ook een voldoende gevulde portemonnee hebben om boeken te kopen. En er werd gediscussieerd over wat er centraal geregeld zou moeten worden en wat er lokaal ingebed zou moeten worden.

Rechtvaardiging van bestaan van de bibliotheek
Ik zal wel een beroepsdeformist zijn, ik denk dat de bibliotheek van alle tijden is. Die UNESCO regel: vrije toegang tot informatie, educatie en cultuur die staat wat mij betreft als een huis. Natuurlijk is er veel te vinden op internet, maar niet alles is daar beschikbaar. Veel informatie is niet gratis, niet of nauwelijks te vinden. Hoe zeer ik ook een 'believer' ben van open access, ik denk dat de droom dat alles voor iedereen beschikbaar is nog ver van ons verwijderd is.

Kennismaatschappij
Nederland wil graag voor op lopen als een kenniseconomie. Dat kan alleen als onze kinderen voldoende leesvaardig van de basisschool komen. Dat is primair de taak van het onderwijs, maar met ondersteuning van de bibliotheek. Want de gemiddelde onderwijzer mocht ik daar begrijpen heeft Pinkeltje in zijn top 3 van favoriete voorleesboeken staan. Daar kan de bibliotheek mooie actuele aansprekende titels voor kinderen tegen over zetten om het leesplezier toe te laten nemen.

Zoekvaardigheid en kritisch consumeren
Ook bij het zoeken naar informatie ligt er een schone taak voor het bibliotheekwerk. Kinderen en volwassenen leren om goed te zoeken en kritisch te zijn in het beoordelen van informatie. Ik geloof dat hier nog een flink aantal jaren een taak voor de bibliotheek ligt. Ons onderwijs heeft hier echt een achterstand in. Veel professoren en leerkrachten klagen over het feit dat er te weinig feiten worden gecheckt, dat er klakkeloos wordt geplagieerd. Terwijl er tegelijkertijd in het onderwijs ook mensen rondlopen die zelf niet 'bij' zijn. Als we samen op trekken, bibliotheek en onderwijs, dan kunnen we samen een kwaliteitsslag maken.

Literair lezen
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat literair lezen je instaat stelt om analytischer te denken. Ouders die literatuur lezen moedigen hun kinderen meer aan en hebben een betere voorbeeldfunctie qua lezen dan thrillerlezers. Vond ik overigens een vrij bizarre conclusie.. Dus voor het promoten van literatuur, mensen verleiden om eens iets anders te lezen.. het ouderwetse hinauflezen is toe aan een revival.

Vrije toegang tot..
Nu is de gedachte dat met internet en met e-books de bibliotheek overbodig is geworden. Maar men vergeet dat niet voor iedereen het mogelijk is om alles aan te schaffen op internet. Alleen de 'well to do' hebben de mogelijkheid om zich de toegang tot informatie te verschaffen. Volwassenen en kinderen uit een 'armer' milieu of uit een milieu waarin aan lezen minder waarde wordt gehecht komen niet in aanraking met geschreven informatie, of dat nou in folio of in e-book vorm is. En dan is het afgelopen met iedereen gelijke kansen geven in de maatschappij.

De maatschappij kan niet zonder bibliotheek!
Dit waren zo maar een paar ideeen en stokpaardjes naar aanleiding van de discussie met het SIOB.

De calculerende burger en overheid

Het is zo'n dag waarop ik weinig afspraken heb, en heel veel te doen. Het wil maar niet tot effectief werken komen... te veel aan mijn kop. Dan lees ik de blog van Mark Deckers, over iedereen overal kunnen lenen in Nederland met zijn/haar bibliotheekpas. Ik word er erg blij van. Morgen doen!

Calculerende burger
Dan denk ik aan de discussies die ik de afgelopen tijd heb gevoerd met wethouders en raadsleden. Over tariefsverhogingen, over dienstverleningsniveau's, over onze visie op het bibliotheekwerk in ons werkgebied. En over calculerende burgers. Er zijn klanten die in een buurgemeente lid worden omdat daar het tarief net iets lager ligt. En dan komen ze vervolgens bij ons lenen.
Wij hanteren een, vinden wij, reeel tariefstelsel. We hebben in ons werkgebied 9 vestigingen, waaronder 4 stevige, grote vestigingen met ruime openingstijden en uitgebreide collecties, goed opgeleid personeel en goede faciliteiten. De kleinere vestigingen zijn we aan het omvormen tot doelgroepenbibliotheken. Daar kun je wel alles laten komen wat je nodig hebt, kostenloos aanvragen binnen het werkgebied. Vanuit de visie dat je 'vlaggenschepen' hebt, die alles moeten bieden, en 'parlevinkers' die specifiek aanbod hebben voor de wijk of het dorp.

Van alles een beetje doen en overal net niks bieden, dat werkt niet naar mijn idee. Net als de AH varieren in je aanbod, relateren aan je 'markt'. Klanten willen het allemaal liefst dichtbij hebben, maar snappen ook wel dat je soms voor je delicatessen net even een extra stukje moet rijden. De calculerende burger.

De calculerende overheid
Dat werkt twee kanten op. In de overleggen over de bezuinigingen hoor ik soms geluiden voorbij komen dat een gemeente er over denkt om het bibliotheekwerk op de lange termijn helemaal af te schaffen. Want de buurgemeente heeft toch een goede bibliotheek? En als u, mevrouw de bibliotheekdirecteur, nou zorgt dat die ook bij u aansluit, kunnen wij onze vestiging wel sluiten. Van zo'n calculerende overheid word ik niet blij.

Als het vanuit een visie gebeurt dan ben ik er benieuwd naar wat die is. Mijn beeld is dat er naar kostenposten wordt gekeken, en niet wat het een dorp of kern kost om de bibliotheek te verliezen. Als je zegt dat je als (kleine) gemeente niet alles overeind kunt houden zul je natuurlijk keuzes moeten maken. Daarin wordt te weinig naar maatschappelijke effecten gekeken op de korte en lange termijn. En dan verrast mij dus een gemeente die met droge ogen zegt dat iedereen maar naar het dorp verder op moet, naar de bibliotheek in de volgende gemeente? En dat jij daar als gemeente dan zelf niets aan bij draagt? Dat lijkt me ook niet zo goed voor de intergemeentelijke verhoudingen ;-)

Ik zit stilletjes wel eens te denken: zou er niet een revival komen van de bibliotheek. Nu blijkt dat er op verschillende scholen onvoldoende wordt gescoord op leesvaardigheid, en bibliotheken daar een prachtige rol in hebben in het bijbrengen van leesplezier... zouden we dan straks niet acties krijgen net als een half uur per dag bewegen is gezond, een half uur per dag lezen is goed voor je ontwikkeling/creativiteit/carrierekansen?
Dan kijkt de calculerende burger en calculerende overheid op een heel andere manier naar de bibliotheek en zijn ze reuze blij met een bibliotheek om de hoek.

Een ander geluid, of hoe verschillend er over de bezuinigingen op de bibliotheek wordt gedacht

Ik schreef al eerder over de bezuinigingen, en hoe we daar in onze bibliotheek mee om willen gaan. Wij werken voor drie gemeenten: Heerhugowaard, Alkmaar en Castricum. Elk van de drie gemeenten had aangegeven tussen de 5 en 10% op onze subsidie te willen korten. Daar boven op zouden we de komende 3-4 jaar geen loon- en prijscompensatie krijgen.

Verschil in beleid
Hoe de gemeenten dat willen oplossen verschilt. De een wil wel een tariefstijging van ca. 40 euro voor individuele gebruikers, de ander vindt 5 euro al veel. Dat maakt het lastig manoeuvreren tussen deze twee extremen. De een bezuinigt op het hele subsidiebedrag, dus ook inclusief de huisvestingslasten die in de meeste gevallen rechtstreeks terugvloeien in de gemeentekas. De ander zegt daarvan: nee, daar kunnen jullie niet op sturen en de keuze om in dit pand te gaan zitten is destijds met instemming van de gemeente genomen dus de huisvestingslasten laten we buiten beschouwing, we korten alleen op het 'activiteitenbudget'. Twee maten waarmee wordt gemeten.

Een ander geluid
En dan hebben we gemeente Alkmaar, waar het college een aantal weken geleden is gevallen. Het oude college had aangegeven op alle culturele instellingen een generieke korting door te voeren van 5-10% op het subsidie. Omdat de OPA (Onafhankelijke partij ALkmaar), toen ze nog in de oppositie zaten zich sterk hadden gemaakt voor het behoud van onze vestiging in Oudorp werd er gelijk na de vorming van het nieuwe college waar de OPA in zit in de krant gemeld dat bibliotheek Oudorp niet dicht ging.

Ik had van het ambtelijk apparaat alleen nog geen berichten ontvangen dat de bezuinigingstaakstelling van tafel was. En tja, dan wordt het een lastig verhaal. Een gemeente die vindt dat het met minder kan, en toch alles overeind wil houden. Dat rijmt wat mij betreft niet lekker. Gelukkig is nu vorige week de mondelinge bevestiging gekomen van de ambtenaar dat de bezuinigingstaakstelling voor de bibliotheek voorlopig van tafel is. En in de krant en van de wethouder vernam ik dat 'nut en noodzaak' van de bibliotheek buiten kijf staan. Heerlijk om dat te horen van een wethouder in een tijd waarbij er vanuit de politiek vaak vragen worden gesteld bij 'het waarom' van de bibliotheek.