Duurzaam Doen vanuit Chaosdenken, of op weg naar transformeren

De ambitie van de Bibliotheek Kennemerwaard is om van collectie naar mensen te gaan.  Titel van ons nieuw meerjarenbeleidsplan is niet voor niets "De community is onze collectie". 

De bibliotheek ontwikkelt zich van een uitleenorganisatie tot een bruisend  podium, een ontmoetingsplaats en een leerplek voor mensen en organisaties op allerlei terreinen. Zo wordt de bibliotheek een aanjager van sociale en lerende verbindingen in de stad. De bibliotheek als een open leercentrum voor een leven lang leren. In het kort:

1.    De bibliotheek ondersteunt en stimuleert waardevolle, sociale verbindingen tussen inwoners.

2.    De bibliotheek schept een klimaat waarin mensen zich willen ontwikkelen en zich veilig en uitgenodigd voelen om hun kennis te delen met anderen.

3.    De bibliotheek is een ontmoetingsplaats van lokale talenten en vaardigheden.

4.    De bibliotheek ontwikkelt zich tot een verzamelplaats van duurzame, initiatieven van zowel particulieren als instellingen en bedrijven.

5.    De activiteiten in de bibliotheek zijn voor iedereen makkelijk toegankelijk.

Dat klinkt prachtig, maar hoe gaan we dit nou precies doen. Onze Stephan de Vilder, programmamaker is op zoek gegaan naar modellen en ideeën hoe we dit het best vorm kunnen gaan geven. Bibliotheken zijn over het algemeen van structuur, maar moet het wel structuur hebben? Moet het niet uit zichzelf ontstaan, maar ja, wat nou als dat niet gebeurt.... Hoe zorg je dan toch dat er iets gebeurt, iets ontstaat? Stephan had vervolgens het idee dat rondom duurzaamheid er zoveel speelt in de samenleving, dat het veel mensen aanspreekt, dat we daar wel een soort proeftuin kunnen opzetten. Wij als bibliotheek gaan samen leren met ons publiek hoe we een 'community' kunnen bouwen, kunnen vormen, worden.

Stephan zou Stephan niet zijn als hij daar niet toch een goed plan onder legt.  Hier de tekst van zijn plan:

Inmiddels heeft Duurzaam Doen Alkmaar 2015 de status gekregen van een pilotproject voor het ontwikkelen van nieuwe vormen van programmering waarbij leren en bijdragen centraal staan. De bibliotheek kan zich in deze vormen specialiseren en dit zowel intern (beleidscyclus) als ondersteunend voor derden (incl. communities) aanbieden in combinatie met bestaande voorzieningen (gebouw/podium/personele ondersteuning/netwerk). 

Inspiratiebronnen zijn: 

- Nieuwe Business Modellen (Jan Jonker) waarin aandacht voor het ontwikkelen vanuit communities. 

- The Art of Hosting: creatieve werkvormen voor community ontwikkeling

- Community werkvormen bij verzamelwerkplekken zoals HUBS/creatieve broedplaatsen.

- Online en fysieke platforms voor bottom-up maatschappelijke initiatieven zoals Pakhuis de Zwijger.

- Stedelijke communities rondom duurzaamheid (zoals Amersfoort).

Duurzaam Doen Alkmaar

Ontwerp volgens Chaordic Stepping Stones (art of hosting)

Behoefte

Kennis en bewustwording over duurzaamheid zijn onvoldoende om mensen aan te zetten tot een duurzamer leven. Hoe kunnen we een duurzame manier van leven onontkoombaar en tegelijk inspirerend maken? Daar wil de bibliotheek Kennemerwaard actief aan bijdragen. Met andere woorden: Hoe kan de bibliotheek mensen helpen daadwerkelijk in actie te komen en duurzamer te gaan leven.

Concrete opdracht vanuit subsidie Gemeente Alkmaar: Realisatie van een jaarprogramma Duurzaam Doen 2015 bestaande uit minimaal 12 activiteiten voor volwassenen in de centrale bibliotheek in Alkmaar. De vorm waarin dit gebeurt staat volledig open. Ook worden activiteiten buiten de bibliotheek niet uitgesloten. 

Doel

Wij zien een groep van voortrekkers, veroorzakers, burgers, specialisten en belanghebbenden met duurzame impact die in onze bibliotheek (hartje centrum) initiatieven en ideeën inbrengen en presenteren, delen en met feedback en bijdragen van deelnemers doorontwikkelen. Zowel plenair als in groepen wordt gebrainstormd en initiatieven worden vastgelegd en gepresenteerd. Rondom deze voortrekkers vormt zich een community van bijdragers en volgers. De bibliotheek is voor deze community een sociale ontmoetingsplaats en ontwerpstudio (werkplaats). Voor de community worden ook aansprekende sprekers aangetrokken die de deelnemers in de community iets kunnen leren tijdens meetups. Voorbeeld: een presentatie van Kracht in NL over hoe je een burgerinitiatief financieel ondersteund kunt krijgen ... etc. In die rol is de bibliotheek een collegezaal waar door deskundigen les wordt gegeven. 

Deze community van voortrekkers organiseert zich via een Facebook Groep en een Meetup groep Duurzaam Doen Alkmaar maar zorgt ook voor het bereik van anderen via conventionele kanalen. De groep en heeft een aanzuigende werking op mensen in de netwerken van de deelnemers.

Uitgangspunten 

1. We kiezen voor een nieuwe transformerende werkwijze die aansluit bij duurzaamheid: dus bottom-up vanuit breed gedragen groep van Alkmaarders via een te bouwen community Duurzaam Doen Alkmaar. Zowel inwoners, als bedrijven en instellingen (incl. Gemeente).
2. De bibliotheek is initiatiefnemer, community builder, mede-organisator en faciliteert met personele inzet en het bibliotheekgebouw. De subsidie van de Gemeente wordt ingezet voor ondersteuning van de programmering. Het eigenaarschap ligt idealiter bij de groep van community deelnemers.
3. Duurzaamheid is een (te) breed begrip. Activiteiten worden op thema onderverdeeld georganiseerd door meerdere programmateams vanuit de grotere community. Ieder team heeft een stadmaker als coördinator en aanspreekpunt.
4. De lerende en werkende community heeft bestaansrecht als de deelnemers uitgedaagd worden om zowel te leren, elkaar te ontmoeten als ook bij te dragen aan de initiatieven van anderen.
5. Iedere meetup bevat een combinatie van lerende, sociale en participerende programmaonderdelen.
6. De communicatie binnen een community verloopt anders dan in een conventionele aanbieder/afnemer relatie. Communicatie via platforms als basis, veel communicatie voorafgaande aan activiteiten en goede follow-up (tijdsintensief). 

Welke Ja-Maar's 

Welke beren verwachten we op de weg? 

• Nieuwe werkwijze werken naar programmering, „democratisering” vraagt flexibiliteit vanuit eigen organisatie.
• Durven toelaten van ideeën van anderen en daarmee aan de slag gaan.
• Onze eigen ideeën durven in te brengen en daarop feedback vragen. 
• Intensiteit van het opstartproces: ureninzet kernteamleden (deels) gegarandeerd maar mogelijk is er meer nodig om de community te bouwen.
• Beperkingen budget (nader te onderzoeken).
• Tijdsdruk en opstart programmering versus ambities (breed draagvlak).
• Mogelijk te brede thematiek (verwatering) vanwege enorm grote paraplu ‚duurzaamheid’
• Learning edge: Belangen deelnemers versus belang community. 

NB. Community werkvormen vanuit Art of Hosting dragen bij om „oud gedrag” te voorkomen of te neutraliseren. 

Structuren

De pilot heeft niet de organisatievorm van een project. De Chaordic Stepping Stones zijn de leidraad voor de pilot.

- Pilot loopt heel het jaar 2015

- Financiering vanuit kleine subsidie Gemeente Alkmaar 8500 euro

- Inzet Programmamaker, consulent, uitvoering van en door bibliotheek gewaarborgd. 

- Externe ondersteuning moet worden bekostigd uit subsidie (programmering).

- Marketingmedewerking op aanvraag / pilot geeft input aan Nieuw Business Modellen bibliotheek. 

- PR-ondersteuning: Content wordt vanuit community voorbereid en (waar nodig/wenselijk) via biebkanalen verspreid.

- Na kick-off ontstaan een of meerdere Programmateams die in structuur ondergebracht worden. (n.t.b. hoe).  

- Let op: betrekken andere medewerkers en management bibliotheek bij pilot (kan door een casus of aanwezigheid bijeenkomsten). 

Concept

Op woensdag 22 april was de kick-off waar we rond de 50 mensen bij elkaar waren. Van tevoren was een Facebook groep aangemaakt waar we iedereen die we kennen uit onze netwerken voor uitnodigen om lid te worden. Doel is zoveel mogelijk mensen naar die kick-off te krijgen. 

De Kick-off is bedoeld om een breed gedragen duurzaamheidsprogramma van meetups te ontwikkelen voor het hele jaar, georganiseerd door mensen zelf in samenwerking met de bibliotheek. Waar gaten vallen, organiseert de bibliotheek zelf de activiteiten. Vanwege de tijdsdruk verwachten we in het voorjaar minimaal 2 avonden zelf te organiseren. 

Paar werkvormen voor de kick-off: 

- Onderverdeling naar thema's (n.t.b.): energie, mobiliteit, werk, sociaal, natuur, leefomgeving, consumptie etc ..

- Art of Hosting methodes (open space, appreciative inquieries, world cafe's, harvesting)

- Zie principes...

Die Kick-off is geweest en de energie spatte er van af. Ik was zelf er helaas niet bij, want gaf presentatie voor raadsleden over ons nieuw meerjarenbeleidsplan (was ook heel leuk en geanimeerd ;-). Toen die was afgelopen liep ik naar beneden in de 'after-party' van Duurzaam Doen. Er stonden om half elf, elf uur nog mensen te praten met energieke gebaren, te lachen, afspraken met elkaar te maken. We zijn op pad, met talloze ideeën die ook navolging gaan krijgen. Zo trots op onze mensen, met Stephan als trekker die hier op ongebaande paden aan de slag gaan. Vanuit chaos nieuwe ideeën ruimte geven, de regie uit handen geven en onderdeel van vernieuwingsnetwerken in de stad worden. 

Een brede glimlach

Als directeur spreek ik niet vaak klanten en bezoekers van de bibliotheek. De meesten van hen kennen mij niet. En dat is niet erg, al mis ik soms wel eens het persoonlijke contact van vroeger, toen ik nog achter de balie zat ;-) Ik liep vanmiddag de trap af, van het mooie weer genieten in de pauze. Op weg naar beneden werd ik aangesproken door een vaste bezoeker. "U bent er nog? U bent nog directeur van deze bibliotheek?" Ik knikte bevestigend, ja dat klopt. "Wie gaat daar eigenlijk over, of u directeur bent en blijft? De regering, of ministerie, de gemeente?" Ik legde uit dat we een Raad van Toezicht hebben, met allemaal wijze mannen en vrouwen. "En ontslag, wie gaat daar over?" Ik zei nogmaals dat dat aan de Raad van Toezicht was.

"Is in Georgië niet zo, mevrouw, is bij ons niet zo. Daar is regering beslissend, moet je juiste vrienden hebben." Ik zei dat het bij ons gewoon met solliciteren gaat, en dat je als directeur soms naar huis gestuurd kunt worden als het personeel of klanten héééééél erg ontevreden over je zijn, Dat een Raad van Toezicht dan kan besluiten je naar huis te sturen. "Is niet goed, mevrouw, jaloerse medewerker moet niet u naar huis kunnen sturen. Dan moet eerst onderzocht worden of wel klopt wat gezegd wordt". Dat was ik roerend met hem eens. "Ik heb gehoord, mevrouw, u bent goede directeur. U moet blijven." Ik heb hem bedankt en zei; "Zal ik dan voorlopig maar blijven?" "Is goed mevrouw, schudden wij de hand op". En dat heb ik breed glimlachend gedaan!

Van de daken schreeuwen?!

Vorige week stond er een column van Annemarie van Gaal in het Financieel Dagblad. Collega Jacques Malschaert reageerde op beschaafde maar goed van zich afbijtende wijze op de site van Bibliotheekblad. Jacques zegt dat wij ons als branche onvoldoende profileren, en dat er her en der misschien toch te weinig wordt vernieuwd. En hij vindt dat Annemarie van Gaal eerst maar eens bij een bibliotheek naar binnen moet stappen en om uitleg en rondleiding moet vragen alvorens zich een mening aan te meten.


Ik moet zeggen dat ik het af en toe moe ben. We praten elkaar ook aan dat we niet innovatief genoeg zijn. Me dunkt, er zijn voorbeelden genoeg, genoemd in de reactie van Jacques en Ap de Vries in innovatieve bibliotheken, resultaat gericht op het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken als taalachterstanden, laaggeletterdheid en digibetisme. En niet alleen in de 'grote' bibliotheken die altijd genoemd worden. Ook in 'kleinere' bibliotheken gebeurt heel erg veel naast het uitlenen van boeken. Dat uitlenen dat een middel is en geen doel op zich.....


Donderdagavond gaf ik een presentatie voor raadsleden in de gemeente Bergen van ons nieuwe meerjarenbeleidsplan. Opgesteld met input van politiek, burgers, medewerkers en met de bibliotheekwet en maatschappelijke ontwikkelingen in het achterhoofd. Vorig jaar zijn wij voorafgaand aan de gemeenteraadsverkiezingen bij alle fracties lang gegaan om te vragen hoe zij aankeken tegen de toekomst van de bibliotheek. De meeste politici komen niet of nauwelijks in de bibliotheek, en gezien hun drukke agenda wil ik ze dat ook nog niet gelijk kwalijk nemen. Het was soms niet vrolijk stemmend wat we te horen kregen. Van "U bent een overbodig instituut", "Alles wordt digitaal", "Kunt u het niet met vrijwilligers" tot "Lezen is heel belangrijk en dat mag u nooit vergeten" en "Ik zie nooit iets innovatiefs bij de bibliotheek"! (Dat laatste was natuurlijk voor ons echt om te gillen, want wij doen in Kennemerwaard af en toe best wel eens wat nieuwe dingen.....).


Nu waren de reacties heel anders en toch ook weer niet. Veel waardering voor ons "nieuwe" beleid, wat een vooruitgang laat de bibliotheek zien, zoveel maatschappelijke betrokkenheid. Maar ook, "volgens mij bent u de boeken vergeten", "U bent heel erg zoekend naar een nieuwe rol", "Horen al die nieuwe dingen wel in de bibliotheek thuis?" "Die bibliotheekwet kadert u ook wel erg in qua mogelijkheden", "goed dat u zich bezig houdt met taal- en leesbevordering, heel belangrijk die bestrijding laaggeletterdheid". Ik wil maar zeggen, een politicus heeft altijd wel iets te zeggen en op te merken. Het is net een bibliotheekdirecteur ;-)


Ik vind dat we van de daken moeten schreeuwen wat we allemaal doen, daar moeten wij onze bescheidenheid achterwege laten. We kunnen niet vaak en hard genoeg schreeuwen en laten zien hoe veel we doen, hoeveel mensen we bereiken. En er mee leren leven dat er ook mensen zijn die zich een oordeel aanmeten over ons terwijl ze zich niet in ons verdiept hebben. Dan is het aan ons om hun beeld bij te stellen.

Ik heb wel me wel eens afgevraagd of de nieuwe rol van de bibliotheek niet het bevorderen van nieuwsgierigheid zou moeten zijn. Het leren stellen van de juiste vraag. Die moeten we aan ons zelf durven te stellen (doen we de juiste dingen goed), en aan critici die ons bestaansrecht ter discussie stellen. Ik herhaal nog maar eens wat de doelstelling van de bibliotheek is genoemd in de bibliotheekwet: Bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van het algemeen publiek en verbetering van maatschappelijke kansen.  Dus laten we ophouden met elkaar aan te praten dat we niet innovatief zijn, dat we nog zoekend zijn.... We weten allemaal stuk voor stuk heel goed waar we voor bezig zijn, daar zijn we met z'n allen stiekem toch wel een beetje trots op? Dus laten we onze stiekeme trots maar eens goed wereldkundig maken. En laten we ons naast nieuwe trots, ook maar een beetje een olifantshuid aanmeten.

Taart!

Vandaag mag ik taart uitdelen. Trakteren is altijd leuk, het is nog leuker als je een ander mag verrassen met taart omdat ze iets bijzonders hebben gepresteerd.

"Al geruime tijd zijn leesconsulenten van Bibliotheek Kennemerwaard werkzaam op basisschool de Paperclip in Heerhugowaard. Samen met de school hebben zij al veel lees- en taal stimulerende activiteiten georganiseerd voor en met kinderen. De Bibliotheek op school is een intensieve meerjarige samenwerking tussen basisscholen en de bibliotheek. Doordat de bibliotheek en de scholen hun krachten bundelen en elkaars expertise en bewezen programma’s benutten, werken ze samen aan aantoonbare verbetering van onderwijsresultaten op het gebied van lees- en taalvaardigheid en informatie- en mediavaardigheden. Door deze vaardigheden op jonge leeftijd te versterken, gaan bibliotheek en scholen de strijd aan tegen laaggeletterdheid en dragen zo bij aan de mediawijsheid van burgers.

De resultaten worden gemonitord en gerapporteerd. Bij de rapportage per school zit ook een profieloverzicht waarbij op drie punten gescoord wordt: enthousiaste lezer, betrokken ouder en leesbevorderende leerkracht.  Het team van De Paperclip heeft op het punt 'leesbevorderende leerkracht' een flinke stijging laten zien en scoort 91,7%.​ Het landelijk gemiddelde is 39,9% en het gemiddelde van het werkgebied van Bibliotheek Kennemerwaard is 45,1%." 

Barbara Koster, directeur Paperclip

Tot zo ver het persbericht. Deze prestatie van het team van De Paperclip is een groot compliment en felicitatie waard. Het compliment wil ik ook uitbreiden naar de ambtenaren, raadsleden en wethouders van Heerhugowaard, die bij het toekennen van gelden voor combinatiefunctionarissen ook hebben ingezet op taalconsulenten. Naast geld voor sport- en cultuurondersteuning voor het onderwijs, hebben zij ook geld beschikbaar gesteld voor het inzetten van leesconsulenten voor taal- en leesbevordering op een aantal basisscholen. Hun gelijk wordt dagelijks bewezen op de scholen waar onze leesconsulenten bezig zijn. 

Barbara Koster wist mij te melden dat ze bij de laatste DMT (Drie minuten toets) nergens meer negatief scoren, alles in het groen. Een mooi resultaat voor het leerkrachtenteam van deze school. En zei Barbara: "We weten zeker dat ook de inzet van Silvia Honigh, de leesconsulent van de bibliotheek daar zeker aan bij heeft gedragen."

Daarom vandaag taart voor het team van De Paperclip, en eigenlijk bedoeld als tractatie voor alle scholen die een consulent van bibliotheek Kennemerwaard hebben. We scoren toch maar mooi fors boven het landelijk gemiddelde! Een bewijs dat inzetten op kwaliteit van onze medewerkers en kwantiteit qua inzet uren ( liefst 4 uur wekelijks per school van 200 leerlingen) echt een verschil maakt in het bestrijden van taalachterstanden.