Hebben we (openbare) bibliotheken meer nodig dan ooit?

Maandag 26 januari was ik aanwezig bij het afscheid van Bas Savenije, directeur van de Koninklijke Bibliotheek. Op zijn afscheid sprak onder andere Professor Luciano Floridi. Een professor uit Oxford in filosofie en technologie. Hij heeft een boek geschreven over de vierde revolutie in ons denken. Een korte weergave van zijn theorie vind je hier.  Hij stelde in zijn bijdrage dat er zoveel informatie beschikbaar is, dat het onmogelijk is om te weten wat je zou moeten bewaren. En hij stelde dat er een mythe bestaat dat alles digitaal bewaren 'veilig' zou zijn, en toekomstbestendig. Beide zijn niet waar. Bewaren van digitale bestanden is niet veilig, alles valt te hacken, en bovendien moeten alle systemen voortdurend worden ge-update en raken systemen verouderd. Wie kan er tegenwoordig nog zijn floppydisk van ca. 20-30 jaar geleden nog lezen? En zo zal het waarschijnlijk met veel digitale informatie gaan.

Naast een betoog over de hoeveelheid van informatie, en hoe het voor machines of software onmogelijk is om een keuze te maken over wat wel of niet te bewaren hield Floridi een stevig pleidooi voor het behoud van openbare bibliotheken. Volgens hem zijn openbare bibliotheken bij uitstek geschikt om de mogelijkheid tot het beantwoorden van vragen te bewaren. "The uncertainty of information" noemde hij de grote uitdaging voor de toekomst. 
Floridi denkt dat openbare bibliotheken de competenties hebben om nu te bepalen wat er bewaard moet worden voor de toekomst, en dat (in papier?) op te slaan.

Ik vraag het me af. Het gaat hier weer om de vaker genoemde 'curation', het duiden van informatie en het kunnen verrijken. Het is een taak van bibliotheken, maar hebben wij de juiste mensen er (nog) wel voor? En zou de rol van bibliotheken ook niet moeten zijn het opwekken van nieuwsgierigheid, van de vaardigheid om de juiste vraag te formuleren? Dat is naar mijn idee de eerste stap. Het kweken van nieuwsgierigheid onder ons publiek en onder onze medewerkers. En het aanleren van het duiden van informatie en signalen die je om je heen oppikt. Om die nieuwsgierigheid, leergierigheid zo je wilt te bereiken heb je goede vraagvaardigheden en analytische vermogens nodig. Ben je in staat als bibliothecaris om mensen te helpen de voor hen juiste vraag te formuleren zodat zij op zoek kunnen gaan naar het voor hen best passende antwoord. Ieder zijn eigen antwoord, en wellicht waarheid ;-)

Die basis moet op orde zijn anders wordt het met het bewaren en verrijken van informatie niks. Dus ja, we hebben zeker bibliothecarissen nodig, meer dan ooit, om wegwijs te kunnen worden uit de informatiebrij. De vraag is of dat niet begint met kritische en nieuwsgierige mensen, die op zoek willen gaan naar goede vragen in plaats van pasklare (makkelijke) antwoorden.

Vechten voor een betere samenleving

Gisteravond zag ik een tweet voorbij komen van Bredebieb . Daarin werden bibliotheken opgeroepen om nu in actie te komen, nu stelling te nemen naar aanleiding van de afschuwelijke terroristische aanslag in Parijs op Charlie Hebdo. Het zette mij aan het denken. Vanmiddag zag ik het blog van David Lankes voorbij komen, waarin hij inging op de vraag die Bredebieb ook hem had gesteld. Ook daar weer stof tot nadenken. En ik zie op twitter acties van collegabibliotheken voorbij komen waarin spontane steunbetuigingen op gang zijn gekomen voor Charlie Hebdo. En wat doe ik nu?

Ik vind dat wij als Kennemerwaard niet gelijk 'in de benen' moeten komen. Niet omdat ik het niet afschuwelijk vind, ik voel me de hele dag en gisteren al ongemakkelijk, verdrietig, boos. Als collega's van Kennemerwaard wel iets op twitter, facebook of met een handtekeningenlijst oid willen organiseren dan ga ik dat zeker niet tegen houden en zal ik de actie ondersteunen. Nee, daar ligt het niet aan. Er gebeurt zo vaak op de wereld iets ergs. De moord op schoolkinderen in Pakistan in december vind ik minstens zo'n een grote aanval op vrijheid van denken, op recht op educatie en ontwikkeling. Daar ging het zelfs om jonge kinderen. Hoe afschuwelijk wil je het hebben. Het is bijna te groot om te bevatten.

Ik vind het een ingewikkelde vraag die bredebieb stelt. En toch doe ik een poging tot een antwoord waarom ik niet gelijk tot 'extra' actie over ga. Ik maak een onderscheid tot zaken die in onze directe omgeving spelen en tot wat er in de wereld speelt. De voorbeelden die Lankes noemt in zijn blog gaan bijna allemaal over situaties waarbij een gebeurtenis van grote impact in de nabije omgeving van die bibliotheek gebeurt. En ja, dan vind ik het volstrekt logisch dat je met je team de koppen bij elkaar steekt en gaat praten over hoe je je gemeenschap kunt helpen en dienen. Met soms simpele opvang van mensen, maar ook het gesprek en de dialoog faciliteren en aanjagen. Vanuit de grondwaarden van een bibliotheek.

Charlie Hebdo gaat om een gebeurtenis relatief veraf, die ons allemaal wel heel erg raakt. En waarvan je kunt stellen dat de effecten er van ook in onze samenleving voelbaar zullen zijn. Gelijk 'extra' in de benen, nee dat zullen we niet doen. Wat we wel doen en zullen blijven doen is dat gesprek tussen religies en bevolkingsgroepen faciliteren en aanjagen. Door de leugen en de waarheid naast elkaar op de plank te hebben, door gespreksgroepen te hebben, debatten en lezingen over burgerschap, over vrijheid van meningsuiting, mensenbibliotheken te organiseren. En ja, daar kunnen en zullen we als team ook nog wel eens extra de koppen over bij elkaar steken. Hoe kunnen wij er aan bijdragen dat er geen verharding optreedt in standpunten over en weer, we mensen de kans geven zichzelf te ontwikkelen, mensen leren elkaar te respecteren. Dan is Charlie Hebdo ineens heel dichtbij en is het een extra motivatie om scherp te zijn op wat er om ons heen gebeurt, zodat we er ook een bevlogen bibliotheekantwoord op hebben.

Vechten voor een betere samenleving doe je elke dag.

De kracht van delen

Zoals veel collega's in het land kreeg ik vorig jaar van twee van vier van onze gemeenten te horen dat de korting op het gemeentefonds ten behoeve van de inkoop van e-content één op één doorberekend zou worden in de subsidie voor de bibliotheek. Een gevaar wat veel bibliotheken al op zich af zagen komen toen we in 2011 in de VOB vergadering min of meer voor een voldongen feit werden geplaatst. Er is van alles over dat proces tot dat besluit te zeggen, en ook dat de landelijke inkoop niet betekent dat je dan geen bibliotheek of papieren boeken meer zou hoeven te hebben, maar dat ga ik hier niet doen ;-)

Ik wil het volgende graag met jullie delen. Ook wij kregen van twee van onze gemeenten te horen dat men van plan was ons één op één te korten met het bedrag wat uit het gemeentefonds onttrokken zou worden voor de inkoop van e-content. In september ontving ik van onze controller Peter Ribberink, die wij inhuren van de RijnBrinkgroep een mail die hij weer van Jos Debeij had gekregen. Deze mail was gericht aan een ambtenaar in Deventer, waarbij Jos bezwaar aantekende tegen de door de gemeente Deventer gebruikte argumenten. Ik heb uit die mail van Jos geciteerd naar twee van onze gemeenten die dus hetzelfde van plan waren. Hieronder de tekst:

We hebben van jullie een brief ontvangen ter bevestiging van wat ons al een aantal malen mondeling was medegedeeld. Namelijk de korting op het gemeentefonds, voor een uitname voor e-content. Of om in populaire woorden van de wethouder te citeren : “Een euro korting in Den Haag is een euro korting in X”.

Nu lijkt dit in eerste instantie een redelijk standpunt. Het lijkt misschien een logische doorvertaling, maar we hebben er vragen bij en maken er bezwaar tegen.

Immers op het niveau van het gemeentefonds worden zaken in breder verband uit onderhandeld. Het is geven en nemen. Is het zo dat wanneer er geld bij zou komen vanuit het rijk voor bibliotheekwerk via het gemeentefonds dit dan ook extra subsidie zou betekenen voor de bibliotheek? In het nog niet zo verre verleden (2013) is er namelijk een extra bedrag beschikbaar gekomen dat niet is door vertaald naar extra subsidie bibliotheek. Wij hebben dat ook niet opgeëist.
http://www.vng.nl/onderwerpenindex/cultuur-en-sport/bibliotheekwerk/nieuws/integratie-uitkering-bibliotheekwerk-stopt-per-1-januari-2013

http://www.vng.nl/onderwerpenindex/cultuur-en-sport/bibliotheekwerk/nieuws/integratie-uitkering-bibliotheekwerk-stopt-per-1-januari-2013
Hierbij is een landelijk bedrag dat beschikbaar was voor gemeente met minder dan 30.000 inwoners (voorheen een criterium in de bibliotheekwet) verdeeld over alle gemeenten – ook X. Geen compensatie voor iets maar gewoon ‘extra’. Een bedrag ten behoeve van bibliotheekwerk is in de gemeentekas gevloeid, zonder doorvertaling.
Kortom: nu er een tegenvaller is hoort die ook niet door vertaald te worden.


Consequent is: Ofwel Plus en Min worden door vertaald ofwel geen van beide.

Graag verneem ik je visie hierop.

Met vriendelijke groet,


Deze mail heeft inmiddels opgeleverd dat gemeente X de korting saldeert met het bedrag wat ze er bij hebben gekregen sinds 2013 en dat de wethouder van gemeente Y de redelijkheid van bovenstaande argumenten inziet bij het bezwaar wat ik heb ingediend en nu gaat kijken of via een collegebesluit ook in Y tot saldering kan worden over gegaan. Als dat gebeurt dan ben ik een blij mens. En ben ik blij met het delen van Peter en Jos (die het ook weer van een ander had gekregen). 

Voor alle collega's die nog in gesprek zijn met hun gemeenten over de uitname van het gemeentefonds, gebruik vooral bovenstaande mail naar behoeven. Ik hoop dat jullie dan hetzelfde resultaat hebben als wij. De VOB heeft deze tekst ook toegestuurd gekregen om onder collega's te delen. 

De stelling dat je van delen rijker wordt is hiermee wat mij betreft maar weer eens bewezen ;-)

Innovatieplein bij de OB Amsterdam

Vanochtend mocht ik in de jury zitten van het innovatieplein van bibliotheek Amsterdam. Samen met Dimitar Ruskov (winnaar vorig jaar) en Martin Berendse, directeur van de OBA. Het innovatieplein wordt ieder jaar gehouden, als start van het nieuwe seizoen van het Amsterdamse communicatieplein. Dat is een maandelijkse bijeenkomst waarin kennis wordt gedeeld, en medewerkers de kans krijgen om zich bij te laten praten over ontwikkelingen in de maatschappij en de bibliotheek. Een initiatief dat al een flink aantal jaren loopt, sinds 2005 heb ik me vanochtend laten vertellen. En de eerste van het jaar is dan een innovatieplein, waarvoor medewerkers ideeën kunnen inzenden. De winnaars krijgen € 5.000,-- en 100 uur om hun idee uit te voeren.

Dit jaar waren er vijf inzenders:

·  Andrea van Wely met het idee 'Muziek op maat' 

·  Frank Verbeek met het idee 'StudyShare' 

·  Het IJburg team met het idee 'Mediawijsheid4kids' 

·  Iet Wiersma met het idee ‘ons OBA-merk zichtbaar maken’

·  Annick Peskens met twee voorstellen: 

             o  ‘filmen van communicatieplein voor medewerkers die er niet bij kunnen zijn’

             o   ‘boekenlijsten over bepaalde thema's maken’ 

Van de eerste drie voorstellen is een filmpje gemaakt, deze zijn te zien via: https://www.youtube.com/user/OBAinnovatie en de laatste twee hadden hun voorstel uitgewerkt op papier. De jury had zich dus al kunnen voorbereiden op de voorstellen. Vanochtend kregen alle inzenders de mogelijkheid hun idee nog eens te presenteren voor hun collega's en de jury in een pitch. 


Als altijd kan ik zo blij worden van collega's die een idee hebben en daar voor willen gaan. Ook vanochtend zag ik bevlogen mensen die kennis willen delen, de organisatie vooruit willen helpen of die in de maatschappij een verschil willen maken. Inhoudelijk gedreven mensen, die trots zijn op hun vak en hun organisatie. Uiteindelijk heeft Martin als voorzitter van de jury besloten om de prijzenpot wat verder op te rekken, dat is fijn dat je als directeur die 'macht' hebt. Er waren dus vijf winnaars, 2 bronzen, 2 zilveren en 1 gouden winnaar. Brons kreeg € 500,-- voor de op start van het idee, zilver (geloof ik) € 2.000,-- en de winnaar dus € 5.000,--

Natuurlijk heeft het er om gespannen in de jurybesprekingen. Wat vonden we nou het beste, wat had de X-factor, wat sloot aan bij het nieuwe beleidsplan van de OBA? En uiteindelijk kies je dan voor iets waar je een warm gevoel van krijgt, waar je blij van wordt: Andrea van Wely. Met een prachtig voorstel om de bij veel bibliotheken in het verdomhoekje geraakte muziekcollectie een nieuw bestaansrecht te geven, een voorstel dat veel mensen een stukje gelukkiger kan maken. Omdat je dementerende mensen een stuk geheugen terug kunt geven en het contact met hun omgeving weer nieuwe openingen geeft. Inhoud en impact gecombineerd.

Tweede werden Frank Verbeek en Iet Wiersma en brons was voor het team IJburg en Annick Peskens. En voor allen de grote waardering dat ze met nieuwe ideeën zijn gekomen, waar ze eigen tijd in hebben gestoken om het voor te bereiden. Een klein begin van guerrilla-innovatie is er ook in de OBA ;-)

Nieuwjaarstoespraak medewerkers

Zaterdag 3 januari hielden we de jaarlijkse nieuwjaarsborrel voor onze medewerkers. En traditiegetrouw houd ik dan een nieuwjaarstoespraak. Hieronder de tekst:

Welkom aan iedereen, in het bijzonder Claudia Oudejans en Kathlyn van Tankeren van Graft De Rijp, en de nieuwe RvT leden Charles Bijvoet en Cor van Vliet (nieuwe voorzitter). En voordat ik mijn verhaal begin wil ik graag applaus voor de personeelscommissie die dit alles weer prachtig heeft georganiseerd.

Vorig jaar meldde ik dat het afgelopen jaar een spannend jaar zou worden, vol uitdagingen en kansen. In 2015 wordt dat zeker niet minder.

Het afgelopen jaar zijn we met z’n allen ook weer heel erg druk geweest met allerlei veranderingen en hebben we ook weer de nodige successen behaald. Ik doe een greep uit het al die  activiteiten: projectsubsidie van de Europese Unie voor het inrichten van een Europees Informatie en Documentatie Centrum voor 3 jaar; projectsubsidie voor het project Raspberry Pi van de Innovatieraad, verlenging van subsidie voor Boekenpret; incidentele subsidie van de gemeente Alkmaar en het Victoriefonds voor de herinrichting van Alkmaar de Mare, toekenning van tweemaal het volledige fonds van Lemniscaat Uitgeverij voor Overdie en Egmond.  De ondertekening van het bondgenootschap Geletterdheid was een mooie kroon op het werk van Maria, waardoor we samen met meer dan 30 partijen werken aan het bestrijden van laaggeletterdheid. Er gebeurde nog meer: Vestigingen die veranderd werden: Overdie werd in december feestelijk heropend, Heerhugowaard De Noord eerder in het jaar.

We zijn een goed bekend staande bibliotheek, en dat komt door jullie. Het is niet voor niets dat onder andere Jolanda Kreuk en Marian Lerchbaumer  meerdere keren gevraagd werden om een presentatie te geven over ons medialab. Ook Maria Sabel en Charlotte van Schijndel delen graag hun kennis in de regio of in het land. En niet alleen regionaal staan we op de kaart, ook in het land en zelfs internationaal doen we mee. Op het nationaal bibliotheekcongres gaven we een presentatie, de cijfers over de herinrichting van Alkmaar Centrum zijn gebruikt door de New York Public Library als mooi voorbeeld en ikzelf mocht een verhaal over innovaties houden in Ankara. En als we niet ergens ons verhaal zelf vertellen komen collega’s van heinde en ver om bij ons te komen kijken hoe we bezig zijn met innoveren. Het afgelopen jaar hadden we een groep uit Tilburg, Zwolle, Limburg, maar ook uit IJsland en Zweden mochten we gasten ontvangen. Kortom, we zijn goed bezig.

Landelijk heeft het bibliotheekwerk ook zeker niet stil gestaan. Vanaf 1 januari is er een nieuwe bibliotheekwet in werking getreden. Helaas niet met een wettelijke verplichting er in voor gemeenten om een bibliotheek te hebben voor hun inwoners. Wel met een stevig kader waaraan een bibliotheek moet voldoen. Aan ons dus de schone taak om aan onze gemeenten het belang van een goede bibliotheekvoorziening duidelijk te maken. Verder speelt er natuurlijk nogal wat rondom de integratie van bibliotheek.nl en SIOB in de Koninklijke Bibliotheek. Wat dat precies voor gevolgen zal hebben is nog niet helemaal duidelijk. Er liggen zeker mooie kansen voor betere samenwerking tussen de verschillende type bibliotheken. Maar er liggen ook zeker gevaren op de loer. Het feit dat de aan ons beloofde Nationale Bibliotheek Catalogus nog steeds niet online is gegaan en het project rondom de nationale bibliotheekpas vooral over systemen dreigt te gaan baren mij wel zorgen. Want het moet om meerwaarde voor de klant en de burger gaan, en dan het liefst zo simpel mogelijk.

Lokaal in onze eigen bibliotheek en gemeenten speelt er ook heel veel. We zijn groter geworden, vanaf nu heeft ons werkgebied bijna 225.000 inwoners. Schermer en Graft de Rijp zijn onderdeel van Alkmaar geworden, en het bibliotheekwerk daar hebben we geïntegreerd in ons aanbod. Dat had nog best wat voeten in de aarde, ik ben er van overtuigd dat we ook daar mooie dingen gaan doen.

2015 zal weer een jaar met veranderingen worden. Opnieuw gaan we aan de slag met een aantal gebouwen: Castricum is toch op de valreep van het oude jaar verkocht, er is gestart daar met verbouwingswerkzaamheden, en in de loop van juni/juli hopen we dat het daar klaar is. De vestiging wordt kleiner, maar we willen daar zeker met nieuw elan en een frisse uitstraling de bibliotheek een onmisbare partner in Nieuw Geesterhage maken. Verder gaan we in De Mare bezig, zal het servicepunt in Egmond aan Zee in de Prins Hendrik stichting worden geopend, nadat we helaas de vestiging in Egmond aan den Hoef moesten sluiten. Het is wel winst dat we de bibliotheek dichterbij de kinderen die lezen het hardst nodig hebben kunnen brengen. Vanaf januari gaan we op de vijf scholen in de Egmonden starten met leesconsulenten en de Bibliotheek op School. Dat gaan we ook doen op de scholen in Schermer, waar de bus van de KopGroepbibliotheken op houdt met rijden. Voor Schermerhorn kijken we naar het inrichten van een afhaal- en brengpunt in het verzorgingscentrum De Horn. In Graft de Rijp is de start van de nieuwe brede school al gestart. Daar zullen we na de zomervakantie naar toe verhuizen. In Heerhugowaard gaan we met de herinrichting van de centrale hal beginnen. Eindelijk ;-) En dan is de verwachting dat we in Bergen in de tweede helft van het jaar met een herinrichtingsplan bezig zullen gaan. Oudorp is mijn verwachting zal pas in 2016 gereed zijn. Maar zo hebben we met de gebouwen al genoeg te doen ;-)

Die stenen zijn een mooi jasje voor alles wat we doen. In ons nieuwe meerjarenbeleidsplan, ja dat hebben we ook tussen de bedrijven door in 2014 nog ‘eventjes’ met elkaar bedacht, leggen we de nadruk op de programmering. Boeken en andere media uitlenen is niet meer onze core-business. Dat is ondersteunend aan wat wij als bibliotheek aan maatschappelijke doelen hebben. De vier programmalijnen die al zijn ingezet, maar de komende vier jaar verder worden uitgewerkt zullen het belang van de bibliotheek nog zichtbaarder maken. We zullen ons de komende vier jaar verder gaan inzetten op het voorkomen van taalachterstanden en laaggeletterdheid, het bevorderen van taal- en leesplezier; burgers toerusten om te kunnen participeren en zelfredzaam te zijn én een leven lang leren. Dat doen we allang niet meer alleen, en allang niet meer binnen onze gebouwen. Ik noemde net al even het bondgenootschap. Maar de lijst van instellingen en initiatieven met wie wij samen werken is vele malen groter en langer. Het is teveel om ze allemaal op te noemen,  er zitten echt parels tussen.

We zijn met z’n allen op de goede weg, het is belangrijk dat we met z’n allen dezelfde kant op blijven gaan. De uitvoering van de programmalijnen zal het nodige van iedereen vragen. Nieuwe en andere competenties, nieuwe en andere vaardigheden. Er komt een plan waarin we gaan vast leggen hoe we iedereen de kans geven zich bij en om te scholen om mee te kunnen in de veranderingen.  Ik herhaal nog maar weer eens: Het zal nooit meer rustig worden. We kunnen het ons niet permitteren om stil te staan, want de wereld om ons heen verandert en verandert snel. Wij willen mee veranderen omdat we ook voor de toekomst een bibliotheek willen zijn die zorgt dat mensen wijzer worden.

Tot slot zoals gebruikelijk een gedicht. Eentje die volgens mij goed bij Kennemerwaard past. We zijn van doen en van denken. We zijn van kansen en van er voor gaan. Van af en toe buiten de lijnen kleuren, en soms alles in een kader willen vatten. We zijn van risico’s durven nemen omdat we zonder nieuwe dingen te proberen niet verder komen. Een gedicht deze keer van Marc Tritsmans over op pad gaan naar een top terwijl je niet zeker weet of je dat gaat brengen wat je zoekt. Over nieuwe vergezichten en bijbehorende angsten.

Risico

We weten niet wat de bergen
vandaag met ons zullen beginnen.
We hebben voedsel en drank en
stevige schoenen. En we vertrekken.

De top en niets anders verwacht ons.
Een nieuw uitzicht op de wereld. En
misschien komt een moment waarop
we niet hoger meer durven en

evenmin nog terug. Wanneer het
duister valt en de bergen rondom
dus toch ongenaakbaar en wij die
dat altijd al hebben geweten.

Ik wens ons veel mooie reizen, vergezichten en spannende momenten toe, dat doe ik met heel veel vertrouwen in elkaar en onze toekomst.

Gelukkig nieuwjaar.