De uitvinding van de Leeszaal; vakliteratuur inhalen

Vorig jaar won, naar mijn idee zeer terecht, "De uitvinding van de Leeszaal" van Maurice Specht en Joke van der Zwaard de Victorine van Schaickprijs voor het beste initiatief en voor de beste publicatie. Nu had ik als deel van de jury wel schuin door het boekwerk heen gelezen, maar tot een diepgaand lezen was het nog niet gekomen. In deze relatief rustige dagen aan het begin van het jaar heb ik tijd om dit meer in detail tot mij te nemen.

www.leeszaalrotterdamwest.nl 

Het is een gedegen boek, waarin vooral de zoektocht naar het opzetten van een burgerinitiatief, sturen en loslaten wordt beschreven. Er zitten een aantal zeer interessante zaken in waar we als bibliotheken veel van kunnen leren. Belangrijk is bijvoorbeeld dat Specht en van der Zwaard stellen dat bij het opzetten van zo'n initiatief er geen betaalde krachten zouden moeten zijn. Want dat dan de verhoudingen in verantwoordelijkheden wijzigen. Maar is er een tussenvorm mogelijk? Dat is spannend om te onderzoeken. In Kennemerwaard hebben we bij twee van onze projecten hiermee geëxperimenteerd. Bij Dag en Dauw, een project gericht op cultuurparticipatie door en voor ouderen, hebben we in krap een jaar tijd in sneltreinvaart een traject doorlopen van sturen naar faciliteren naar loslaten. Waar onze medewerkers van Artiance en bibliotheek aan het begin heel erg sturend optraden, bleek al heel snel dat de vrijwilligers meer en meer oppakten, en met plezier. De les van dit project is dat vrijwilligers heel graag zelf zaken op pakken, en dat het fijn is als er een professionele achtervang is om in te kunnen springen in geval van ziek, zwak en zeer. Er lijkt toch een vorm van burgerparticipatie te zijn waarbij vrijwilligers alles zelf willen en kunnen doen, mits er een professionele achtervang aanwezig is.

Bij het project Duurzaam Doen zijn we eerst gestart met een lezingencyclus, passieve betrokkenheid van de bezoekers die komen om te luisteren naar een interessante spreker. Daarna wilden we kijken of we de ambitie hoger konden leggen, meer betrokkenheid en verantwoordelijkheid voor een gedragswijziging, of bewustwording op gang konden brengen. Ook hier een zoektocht naar hoe je verantwoordelijkheden belegt. Onze medewerkers die betrokken waren bij het project hebben uiteindelijk de keuze gemaakt om op basis van gelijkwaardigheid met een groep van betrokken inwoners/bezoekers aan de slag te gaan. Dus in hun vrije tijd organiseerden zij thema-avonden. (Dat is overigens hun eigen keuze geweest, niet opgelegd door management of directie). Zij stelden zich daarmee op het zelfde niveau als die betrokken bewoners die iets wilden bijdragen aan de programmering. Uiteindelijk was er voor alle mensen die iets bijdroegen wel een kleine vergoeding, maar het stond niet in verhouding tot de tijd die men er in stopte. (In vergelijking tot hoe het zou zijn als we 'gewoon' een offerte zouden hebben gevraagd aan de zzp'ers en onze eigen mensen op uurbasis zouden hebben ingezet). De inzet was op basis van een intrinsieke motivatie om hier iets moois met elkaar te ontdekken, de kracht van samen ergens voor gaan. Ik vind het spannend hoe dit voort zal gaan, kunnen we dezelfde kracht blijven aanspreken bij onze medewerkers (die natuurlijk wel gewoon een salaris krijgen voor het 'normale' werk dat ze doen) en die betrokken burgers en zzp'ers?
Hebben Specht en van der Zwaard gelijk, of zijn er ook tussenvormen mogelijk? Voor Duurzaam Doen gaan we dat in 2016 uitvinden, omdat het geld en de uren die ervoor beschikbaar zijn minder zijn dan in 2015, en de ambitie inmiddels hoger ligt....

In het hoofdstuk "Publiek Domein" vertellen Van der Zwaard en Specht onder andere over hoe tijdens openingstijden er ook activiteiten plaats vinden. Iets waar we in Kennemerwaard in verschillende vestigingen al een paar jaar mee bezig zijn. Iets wat de nodige discussie oproept onder medewerkers en bezoekers. Iets waarvan wij vinden dat het juist ons werk transparanter en inzichtelijker maakt, en het veel makkelijker maakt om onverwachte ontmoetingen en ontdekkingen mogelijk te maken. Omdat bezoekers ineens met een activiteit van/in de bibliotheek kennis maken en verrast kunnen worden. Dat gebeurt niet als je alles buiten openingstijden of achter gesloten deuren organiseert. Mooi om te lezen dat ook bij Leeszaal West deze filosofie wordt aangehangen. Mooi dat ook zij de spanning wel voelen die dat met zich meebrengt.

Er zijn ook best een aantal kanttekeningen bij het initiatief en het boek te plaatsen. Er wordt door de schrijvers gezegd dat gesubsidieerde instellingen te strak zich moeten houden aan de regels van de overheid die hen subsidieert. Daar ben ik het niet helemaal mee eens. Natuurlijk is het zo dat je met de jouw subsidiërende overheid afspraken maakt over wat je zou moeten bereiken. Maar over het hoe gaat een overheid niet, dat is aan jou. En je hebt als (in ons geval dan) bibliotheek echt wel manoeuvreerruimte. Dan gaat het er om hoe je je verhaal verteld en ook de kracht van de herhaling van je boodschap. Dan blijkt vaak dat als je gewoon aan de slag gaat, en niet om extra geld komt, een gemeente dit waardeert als blijkt dat jouw initiatief bijdraagt aan samenhang in een wijk, aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.

Intern hebben wij hier al aan paar keer gediscussieerd of het mogelijk is om inwoners meer bij de bibliotheek te betrekken, ook zonder dat er een draconisch besluit als sluiting van een vestiging aan vooraf gaat. Van der Zwaard en Specht geven beiden aan dat het hebben van een ontmoetingsplek in een dorp of wijk van wezenlijk belang is voor burgerparticipatie. Dus als bibliotheek zou je heel erg hard na moeten denken of je niet op een andere manier vestigingen open kunt houden als je met grote bezuinigingen wordt geconfronteerd, of als je je menskracht wilt gaan inzetten op ander zaken dan het proces van uitlenen. Dat is een vraag die ons in Kennemerwaard ook voortdurend bezig houdt. Dan is dit boek over Leeszaal West een mooie handleiding. Belangrijkste les die ik uit het boek heb gehaald is dat Leeszaal West zich richt op het bieden van concrete hulp bij het realiseren van ontwikkelingswensen van inwoners van hun wijk. Dat doen ze door vrijwilligers met elkaar in contact te brengen, als het al niet spontaan gebeurt, en hebben ze een budget om daar waar nodig externe vakmensen in te huren. Dat kunnen natuurlijk ook heel goed onze eigen vakmensen zijn denk ik dan. Voor de uitvoering van onze programmalijnen "Participatie en Zelfredzaamheid" en "Een leven lang leren" zouden wij binnen Kennemerwaard wel eens heel veel aan de lessen van Leeszaal West kunnen hebben.

Nieuwjaarstoespraak voor onze medewerkers

Het was me het jaar wel, 2015. Een jaar waarin we heel wat hoogtepunten te vieren hadden, maar ook een jaar waarin zware beslissingen vielen. 2015 was het jaar waarin we begonnen met de uitvoering van ons meerjarenbeleidsplan. Dat had onder andere tot gevolg dat het besluit viel om te reorganiseren in onze backoffice. Daardoor zijn er twee gedwongen ontslagen gevallen. Geen gemakkelijk besluit en we zullen Frank en Peter beiden missen als lid van ons team.

2015 was ook het jaar van uitbreiding, vernieuwing en verandering. Ik noem maar een paar hoogtepunten: de herinrichting van De Mare, de verhuizing naar de Brede School in de Rijp, de start van 5 bibliotheken op school in De Schermer, de opening van het servicepunt in Schermerhorn, de opening van het servicepunt in Egmond aan Zee en ook 5 bibliotheken op school in de Egmonden. De nominatie voor de beste bibliotheek met Overdie, de nominatie voor de IVI- award en de toekenning van projectgeld voor de ontwikkeling van de Stadsambassade door de Innovatieraad.

2016 wordt het jaar van verdere doorontwikkeling en reorganisatie. Nu zal de focus vooral op de frontoffice liggen. Dit voorjaar gaan we bezig met het verder uitwerken van onze plannen. Daarin zullen jullie natuurlijk ook meegenomen worden. Ik wil nadrukkelijk hier melden dat de reorganisatie van de publieksdiensten niet met gedwongen ontslagen gepaard hoeft te gaan. Ik kan het niet uitsluiten, maar iedereen krijgt de kans om mee te gaan in de veranderingen. Je krijgt de kans je bij te scholen en je te bekwamen daar waar nodig om mee te helpen uitvoering te geven aan ons meerjarenbeleidsplan en de vier programmalijnen. Jullie zijn zelf aan zet als het om je doorontwikkeling gaat! En ik heb er alle vertrouwen in dat jullie dat kunnen. 

Dat de wereld om ons heen verandert is niet nieuw. Dat er andere dingen van ons gevraagd worden als bibliotheek is ook niet nieuw. Dat de druk op de bibliotheek en het bewijs van onze maatschappelijke waarde wordt opgevoerd is ook niet nieuw. Ik denk dat wij als bibliotheek Kennemerwaard de afgelopen jaren aan onze gemeenten telkens duidelijk hebben kunnen maken wat we doen, en vooral waarom we het doen en wat dat bijdraagt aan de lokale samenleving. En toch is dit werk nooit af. We zijn met z’n allen ambassadeurs van de bibliotheek. Samen zijn we de beste reclame van waar Kennemerwaard voor staat.

De wereld om ons heen staat in brand. Hier in Nederland, in Heerhugowaard, Alkmaar, Bergen en Castricum komen vluchtelingen in opvangcentra’s en azc’s. Een digitaliserende overheid plaatst burgers die niet zo digitaal vaardig zijn aan de buitenkant, en de groep van 1,3 miljoen laaggeletterden heeft heel veel moeite om zichzelf staande te houden in de maatschappij. En dan heb ik het nog niet over de verharding van de samenleving. Het verschijnsel dat een discussie vaak niet meer is dan het uitwisselen van standpunten, de overtuigdheid van het eigen gelijk, waarbij de nieuwsgierigheid naar de ander het kind van de rekening is geworden. Op het moment dat we niet meer nieuwsgierig zijn naar elkaar, als we denken te weten hoe die ander ons moet respecteren zonder dat we daar zelf inspanning voor willen doen, dan dreigt onze samenleving te verworden tot een barre woestijn waarin alleen dappere nomaden tussen de oases van het eigen gelijk heen en weer durven te trekken om daar ideeën en denkbeelden op te halen en uit te wisselen.

De bibliotheek, wij, de medewerkers van de bibliotheek, wij moeten staan voor het uitwisselen van ideeën. Wij staan voor de mogelijkheid om ieder mens het beste uit zichzelf te laten halen. Dat kan alleen als we nieuwsgierigheid bevorderen en uitlokken.  Als we mensen uitdagen om dwarse gedachten te hebben, ook al sporen die niet met de onze. Als we creativiteit voeden, en  mensen bij elkaar brengen en ze nieuwe dingen te laten ontdekken. Dat hebben we het afgelopen jaar laten zien, en dat gaan we ook in 2016 doen. Ik ben er van overtuigd dat, hoewel de bibliotheek af en toe onder vuur ligt, wij als Kennemerwaard duidelijk maken dat we er toe doen, dat wij een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van onze samenleving en dat wij ruimte bieden aan het individu dat zichzelf wil ontwikkelen. Onkruid Vergaat Niet, dat is de idee van de bibliotheek, als een metafoor van blijvende standvastigheid. Het is de basis van de bibliotheek en ik ben er zeker van dat Kennemerwaard als onkruid prachtig zal blijven bloeien.

 (En daar heb ik een gedicht bij van Ida Gerhardt.)

"LOF VAN HET ONKRUID

Godlof dat onkruid niet vergaat.

Het nestelt zich in spleet en steen,

breekt door beton en asfalt heen,

bevolkt de voegen van de straat.

Achter de stoomwals valt weer zaad:

de bereklauw grijpt om zich heen.

En waar een bom zijn trechter slaat

is straks de distel algemeen.

Als hebzucht alles heeft geslecht

straalt het klein hoefblad op de vaalt

en wordt door brandnetels vertaald:

`gij die millioenen hebt ontrecht:

zij kòmen - uw berekening faalt.'

Het onkruid wint het laatst gevecht."

De bibliothecaris: Vakliteratuur inhalen

Zo tijdens het kerstreces is het tijd om de stapel van ongelezen boeken, tijdschriften door te bladeren en kijken of er nog iets bij zit dat echt gelezen moet worden. En ja, daar zat wel wat tussen. Een kleinood van Bibliotheek Noord Oost Brabant (NOBB). Het essay: Over bibliotheken en betrokkenheid, deel 2 De bibliothecaris. Deel 1 las ik in 2013 en was toen reden om Mari Nelissen en Marina Polderman uit te nodigen voor een discussie over de rol van de bibliotheek met onze Raad van Toezicht.

Dit essay, inmiddels al weer meer dan een jaar oud lag nog ongelezen op een stapel. En dat terwijl het zo dik niet is, en wel heel compact een aantal mooie overpeinzingen biedt. Die op hun beurt mij weer tot vragen en overdenkingen aanzetten.

The Librarians, serie TNT

In dit essay gaan de mensen van NOBB in op wat de rol zou moeten zijn van de moderne bibliothecaris. Ze belichten rollen, doelen en houding. Ze beginnen met de diverse rollen van een bibliothecaris, geïnspireerd op de ideeën van Seth Godin.
De bibliothecaris als producent, impresario, leraar, conciërge, connector. De minst uitdagende (of veiligste) daarvan is de rol van conciërge, alleen faciliteren dat er iets in je bibliotheek plaats vindt. De andere rollen vragen ook echt iets van bibliothecarissen. Een open houding, een leven lang willen leren, intellectuele vrijheid en veiligheid uitstralen en intellectuele eerlijkheid.

We staan in Kennemerwaard aan de vooravond van een groot veranderingsproces, en tegelijkertijd is het een doorgaand groeiproces. Voor de uitvoering van ons nieuwe meerjarenbeleidsplan hebben we andere kwaliteiten nodig van onze medewerkers. Daar zijn we de afgelopen jaren al steeds mee bezig geweest. We willen onze medewerkers 'wapenen' met een ondernemende houding, een lerende houding, een nieuwsgierigheid naar de wereld om ons heen en de wil om mensen te helpen die te leren duiden. Dat laatste kun je alleen als je zelf de wil hebt te willen leren, nieuwsgierig te zijn, het 'avontuur' op te zoeken, op zoek te gaan naar antwoorden,  en misschien nog wel veel meer naar vragen. Ik vond het heel erg inspirerend om van de medewerkers uit Alkmaar Centrum eind vorig jaar een terugkoppeling te krijgen over hoe zij aankijken tegen de veranderende bibliotheek. Daar sprak een grote betrokkenheid en wil om te veranderen uit, al zaten er heel veel vragen over hoe precies dan.

Een belangrijke opmerking uit het essay is de vaststelling dat management beter wordt betaald en gewaardeerd in de CAO dan inhoudelijke kennis. Er wordt een oproep gedaan om de CAO in dat licht kritisch te bekijken. Ik wil dat van harte onderschrijven. Daarmee wil ik niet zeggen dat al het management de deur uit zou moeten (ik zou mezelf brodeloos maken ;-). Wel denk ik dat de bibliotheek van de toekomst meer hoger opgeleide medewerkers nodig heeft. Dat medewerkers als zij ingezet gaan worden op de rollen als producent, impresario, leraar en connector ook een hogere waardering verdienen. Die stap zijn we in Kennemerwaard ook geleidelijk aan het maken. Medewerkers die met hun vakkennis echt een verschil maken in de uitvoering van programmalijnen hebben de afgelopen jaren telkens de mogelijkheid gehad om een stapje hoger qua functieniveau te komen. Misschien niet in het tempo als zou moeten, en misschien niet in het tempo dat zij zelf zouden willen ;-)

De kunst van het veranderen is er één die wij proberen in de vingers te krijgen.... weten welke verandering je wilt helpt daarbij. En de essays van NOBB helpen daarbij. Dus dank aan de collega's uit Oss en omgeving. Voor een ieder in het bibliotheekvak het lezen waard!

2015 in boekenlijstjes

Afgelopen jaar 2015 deed ik mee aan de challenge "een boek per week" op Pinterest. Ik wist bij voorbaat al dat dit kansloos was... te druk soms met mijn werk, en te weinig prioriteit, en een voorkeur voor dikke pillen maakte dat ik wist dat ik dat aantal van 53 boeken niet ging halen. En toch vond ik het een charmant idee om een jaar lang bij te houden wat ik gelezen had. Ik heb er toch maar mooi 34 uitgelezen, van zeer diverse aard. Als ik nu terug kijk naar wat ik in 2015 heb gelezen dan wil ik toch een paar van mijn favorieten met jullie delen.

In de categorie Non-Fictie:
1. 1812 van Adam Zamoyski
2. De Boerenoorlog van Martin Bossenbroek
3. Aan de rand van de wereld van Michael Pye

In de categorie kinder/jeugdboeken:
1. Eén mens is genoeg van Els Beerten
2. Bunkerdagboek van Kevin Brooks
3. De Goochelaar, de geit en ik van Dirk Weber

In de categorie lekker (romantisch) leesvoer:
1. Met het bloed van mijn hart II van Diana Gabaldon
2. Het boek des levens van Deborah Harkness
3. De laatste keizerin van Jung Chang

In de categorie spannend:
1. De officier van Robert Harris
2. 13 uur van Deon Meyer

In de categorie literatuur:
1. Oorlog en terpentijn van Stephan Hertmans
2. Ik kom terug van Adriaan van Dis
3. Birk van Jaap Robben

Het is me goed bevallen om bij te houden wat ik gelezen heb, dus ik denk dat ik dat maar blijf doen op Pinterest. Op naar een boek per week in 2016.... opnieuw kansloos.... :-)